Hard en snel. Zo botsen de golfslagen van de financiële crisis tegen de reële economie. 2100 miljard euro aan wereldwijde steun en garantiemaatregelen veranderen hier niets aan. De groei van de economie neemt af.
Productie wordt afgebouwd met sluitingen, herstructureringen, technische werkloosheid en afdankingen. In oktober gingen er in ons land per dag 200 jobs verloren. Sinds de zomer meer dan vijfduizend. De sector van de uitzendkrachten, traditioneel een goede barometer van de economie, krimpt. Zesduizend arbeiders met een interimcontract werden de laatste maanden zonder ontslagvergoeding op straat gezet. Velen onder hen waren niet echt tijdelijke werkkrachten. Tegen alle wettelijke bepalingen in werkten velen al jaren in het bedrijf.
De textielsector deelt voorlopig het hardst in de klappen. Tweeduizend jobs gaan er verdwijnen. De automobiel lijdt ook, met de afbouw van de nachtploeg bij General Motors, de 700 ontslagen bij Daf en Volvo Trucks. De Genkse productiezetel van Arcelor gaat tegen het einde van het jaar vier weken sluiten. In de metaalsector in Vlaanderen worden talloze bedrijven getroffen.
Patronaal offensief
De symbolische hoogoven 6 in het Luikse wordt binnenkort en voor onbeperkte tijd op een waakvlammetje geplaatst. Duferco in Clabecq, La Louvière en Carsid in Marcinelle, waar 3500 mensen werken, gaan de productie stilleggen gedurende vier tot dertien weken. De inkomsten van de arbeiders dalen dan bruusk met dertig tot veertig procent. Alle beroepscategorieën, van de laborant tot de productiearbeider, betalen het gelag. Het VBO voorspelt 70.000 afdankingen. Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie komen er over de hele wereld twintig miljoen werklozen bij in 2009. Ook Azië kan hier niet aan ontsnappen. Binnen de drie maanden gaan 2.500.000 jobs voor de bijl in de Chinese Parelrivierdelta. Daar staan twintig miljoen arbeiders in voor een derde van de Chinese uitvoer.
Het patronaat profiteert van de crisis om in het offensief te gaan. Zo besloot de directie van Carrefour om het personeel van haar nieuwe winkel in Brugge onder te brengen in een ander paritair comité. Gevolg? Lonen die tot een derde lager kunnen uitvallen dan in andere winkels van de keten in België. Een aantal conflicten worden bitsig. Zowel bij het textielbedrijf Beaulieu als bij energiedistributeur Eandis heeft de directie deurwaarders gestuurd om de piketten te ontzetten. Het VBO orkestreert nu een aanval op de opzegvergoedingen van de bedienden. Het Federaal Planbureau spant de kroon met haar conclusie dat "er geen ruimte is de volgende twee jaar voor loonopslag".
Dat de kapitalisten hun crisis betalen
Cruciaal op dit economisch kantelmoment is de houding van de vakbonden. In de bedrijven voelen de arbeiders en de bedienden op alle vlakken de groeiende druk van de recessie. Er is ongerustheid, schrik, perplexiteit maar ook woede en een vraag naar een algemeen syndicaal antwoord op de huidige crisis. Bedrijf per bedrijf reageren brengt niet veel soelaas. Als arbeiders syndicaal en politiek aan hun lot worden overgelaten dan overheersen frustratie en ook gelatenheid. Dat verklaart waarom arbeiders van DAF tegen de pers verklaren dat "ze niet tegen de kredietcrisis kunnen staken".
In de metaal vraagt het ABVV een ‘noodplan' voor de industrie. ABVV Metaal ziet drie belangrijke punten in dit noodplan. De gelijkstelling van de opzegtermijnen voor de arbeiders met die van de bedienden, opzegtermijnen voor tijdelijke werknemers die rekening houden met echt gepresteerde arbeid en het doorzetten van de beloofde lastenverlaging voor ploegarbeid. Het voordeel van het standpunt van de rode metaalbond is dat het een breder antwoord vraagt dan louter een reactie bedrijf per bedrijf. Maar dat is wel het enige voordeel van dit ‘noodplan'. De eisen rond de opzegtermijnen doen ons sterk vermoeden dat de leiding van ABVV Metaal zich eigenlijk neerlegt bij de massale afdankingen die op ons afkomen. Blijkbaar kan op zijn best de pil een klein beetje verguld worden. De steun aan verdere lastenverlaging staat gelijk met een blanco cheque aan het patronaat in ruil voor... niets. Geen woord wordt er gerept over de reuzenwinsten die het patronaat de laatste jaren maakte. Ook de top van ACV Metaal denkt op deze manier.
"Wij moeten jullie crisis niet betalen" was het minste wat je mocht verwachten van een vakbond. De syndicale remedies tegen de grote herstructureringsgolf zijn schamel. Hier is een reden voor. De top van de metaalbonden - en er is geen redenen om te geloven dat het in de andere hoge regionen anders is - denkt en handelt binnen de krijtlijnen van het bestaande systeem. Voor haar is er geen ander systeem mogelijk. Zelfs de socialistische vakbondsleiders geloven niet in een socialistische maatschappij. De vrijemarktideologie beschikt nog over veel steunpunten in het vakbondsapparaat. Voor hen wordt de productie afgebouwd in de automobiel "omdat er minder vraag is naar wagens". Voilà, zover reikt de redenering. "Het zal wel de economie zijn zeker?" vertelde een verslagen DAF-arbeider aan een radiojournalist van de VRT. De vakbondstop geeft hier geen ideologisch weerwerk tegen. Nochtans is deze crisis eigen aan de anarchie van de kapitalistische productie.
Welke syndicale respons?
Op het moment dat het liberalisme - de ongebreidelde markt - met een grote knal ontploft, beschikt de arbeidersbeweging over geen wisseloplossing. De eerste strijd die we dus binnen de vakbonden moeten voeren, is de strijd tegen de vrijemarktideologie in al zijn vormen. In woorden wordt er wel tekeer gegaan tegen het financiële kapitalisme. Maar dan droomt men hardop over een gereguleerd, beschaafd, ja zelfs een ethisch en sociaal kapitalisme. Zo'n kapitalisme bestaat niet. Het financiële kapitalisme is nauw verstrengeld met het zogezegde productieve kapitalisme. Zo hoorden wij dat het bedrijf Solvay, mogelijk met de opbrengst van de lastenverlaging voor ploegenarbeid, voor 160 miljoen euro aandelen van Fortis had gekocht. Vandaag zijn die nog maar 14 miljoen euro waard. Het ‘productieve' kapitalisme heeft massaal gespeculeerd en verloren. Wij gaan toch niet opdraaien voor hun crisis?
Het Keynesianisme probeert ook een comeback te maken in deze crisis. Japan is een mooi voorbeeld waar zulk beleid op grote schaal is uitgetest. Sinds 1993 zijn de openbare uitgaven in infrastructuurwerken verdubbeld. De staatsschuld is in deze periode echter gestegen tot 182 procent van het BBP! Niettemin is de economie ter plaatse blijven trappelen, heeft deflatie zich geïnstalleerd en blijft de industrie kampen met overproductie. Na 15 jaar Keynesiaans beleid heeft Japan geen uitweg gevonden uit de crisis. Dat betekent niet dat wij tegenstanders zijn van staatsinvesteringen in de economie of het ondersteunen van de koopkracht met overheidsmaatregelen. Zonder deze maatregelen was Japan waarschijnlijk in slechtere staat. Maar dit beleid is helemaal ontoereikend.
De basisstelling van een juist syndicaal antwoord op deze crisis moet vertrekken vanuit de onvoorwaardelijke verdediging van de belangen van de arbeiders en bedienden. Hieruit vloeit voort dat onze belangen verschillend en tegengesteld zijn aan deze van de patroons. Er kan geen win-win-oplossing bestaan of nagestreefd worden. De verantwoordelijkheid van de vakbonden ligt niet tegenover de ‘economie' of ‘het land' maar tegenover de werkende bevolking.
De vakbonden eisen loonstijgingen boven de index. Dat is een goed uitgangspunt. Maar hoe lang gaat de vakbondstop kunnen weerstaan aan de druk van het ‘staatsmanschap' om een mini Interprofessioneel Akkoord af te sluiten? Er is nood aan een drastische verhoging van de koopkracht en dat gaat het best via effectieve loonsverhogingen van minstens 5 tot 10 procent boven de index. Om de dolle dans van de energieprijzen te controleren moet de hele energiesector genationaliseerd en democratisch beheerd worden door het personeel en de gemeenschap.
Het is noodzakelijk elke job te verdedigen. Jobs afstaan in ruil voor geld is uit den boze. Als een bedrijf afdankingen aankondigt, moeten de vakbonden inzage vragen in de boekhouding. De mensen moeten toegang hebben tot de informatie over alle zwendelpraktijken, speculatie, belastingsontduiking, besteding van de lastenvermindering, bonussen, gouden parachutes en winsten. Wij moeten weten wie er verantwoordelijk is voor de huidige problemen. Het beschikbare werk wordt best verdeeld via een de invoering van de 32-urenweek zonder loonverlies. Als bedrijven sluiten dan dienen de vakbonden bezettingsacties van het personeel te steunen, als stap naar nationalisatie onder arbeiderscontrole. Massale openbare werken in sociaal en ecologisch nuttige infrastructuur kunnen de werkloosheid opslorpen. Een volledig openbaar bankstelsel kan dit financieren. Dat zijn de bouwstenen van een doeltreffend vakbondsantwoord op de crisis.