Op 25 en 26 oktober kwamen 100 maaltijdkoeriers samen in Brussel. Ze zijn lid van 34 koerierscollectieven en/of-vakbonden die de strijd aangaan tegen de uitbuiting door platformen als Deliveroo, UberEats, Foodora en Glovo. Ze richtten de Transnationale Federatie van Koeriers op om hun ervaringen te delen en de strijd tegen de multinationals op de juiste schaal te voeren.
Kritische massa
De Europese conferentie is het gevolg van de strijdbeweging van de Brusselse Deliveroo-koeriers. In de loop van vorige winter voerden ze acties tegen de gedwongen statuutverandering van werknemer naar (schijn)zelfstandige. Ze organiseerden de eerste Belgische koeriersstakingen en bezetten gedurende 48 uur de lokalen van Deliveroo-Benelux. Hoewel de strijd uiteindelijk werd verloren, was het een donderslag bij heldere hemel. Ter linkerzijde was het een veel gehoorde klacht dat op basis van de atomisering en precarisering van de koeriers zich geen collectief bewustzijn kon ontwikkelen.
De vele getuigenissen uit 12 landen (Groot-Britannië, Frankrijk, Italië, Spanje, Ierland, Nederland, Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Noorwegen, Finland en België) weerlegden dergelijk pessimisme. Zoals de koeriers van het autonome Parijse koerierscollectief (CLAP, (https://www.facebook.com/clap75/ ) zeggen: ‘de straat is onze fabriek.’ (1) En vanuit dat bewustzijn, organiseren ze zich om de strijd tegen de bazen aan te gaan. In eerste instantie volgen zelfs veel koeriers het discours van Deliveroo dat stelt dat de platformeconomie de tegenstelling tussen werknemer en werkgever heeft voorbijgestreefd. Door de activiteit van de koeriersorganisaties wordt die periode steeds korter: eens de atomisering doorbroken is, vormen koeriers een bewuste en kritische massa.
Nieuwe sector, oude uitbuiting
Gedurende de eerste dag schetsten de verschillende koerierscollectieven en-vakbonden de 19e eeuwse werkomstandigheden waarin koeriers worden geduwd en hoe ze ertegen strijden. De problemen om koeriers te organiseren zijn eigen aan de deregulering waar de platformen zo rijk van worden.
Slechts in landen zoals Noorwegen en Duitsland worden koeriers per uur betaald. In de andere landen gebeurt de betaling per levering. Dat betekent dat we voortdurend opgejaagd worden. Indien we aan een restaurant moeten wachten, wat steeds vaker voorkomt omdat veel restaurants de toevloed aan orders niet kunnen volgen, worden we niet betaald.
De platformen organiseren het werk zo dat alle kosten op de koeriers worden afgeschoven. We moeten eerst en vooral ons eigen materiaal kopen, gaande van onze fiets tot de rugzak van het platform waarmee de maaltijden worden geleverd. We hebben geen werknemersstatuut, maar zijn (schijn)zelfstandigen. Van 'zelfstandigheid' is er geen sprake. We zijn volledig ondergeschikt aan de werkgever die eenzijdig de tewerkstellingsvoorwaarden oplegt. Verschillende rechtbanken in Spanje (2), Californië (3) en Groot-Brittannië (3) oordeelden dat de platformen als werkgevers moesten worden beschouwd en de koeriers als werknemers.
De schijnzelfstandigheid maakt ook dat we zelf onze administratie in orde moeten houden en sociale bijdragen en belastingen op het magere bruto-inkomen moeten betalen. Het betekent ook dat indien we ziek of gekwetst zijn, we geen inkomen hebben. Indien onze fiets wordt gestolen, horen we van onze bazen dat ze daar «helaas niets aan kunnen doen». Indien we een ledemaat zouden verliezen in een ongeval, keert de cynische verzekering van Deliveroo ons 50.000 eur uit. Samengevat hebben we alle nadelen van een zelfstandigenstatuut, zonder de voordelen van een werknemersstatuut. We verdienen niet het loon van een ‘bedrijfsleider’, en genieten de bescherming niet van een werknemer.
Informatie en communicatie zijn louter éénrichtingsverkeer en tonen een totaal gebrek aan respect voor de koeriers aan. Klachten of opmerkingen kunnen enkel via mail worden verstuurd en worden doorgaans niet beantwoord. Leveringen worden onder de koeriers verdeeld volgens een algoritme dat halsstarrig verborgen wordt gehouden. Deze zomer intoduceerde Deliveroo een nieuw betalingssysteem per afstand. De variabelen van de berekeningen worden niet volledig bekend gemaakt. In de zomer waren de vergoedingen per levering relatief goed, en verdiende een koerier gemiddeld +/- 15eur per uur. Vanaf september daalden ze echter stelselmatig naar 12eur per uur. Dat moesten we natuurlijk zelf ondervinden, want Deliveroo deelt zulke dalingen niet mee. De koeriers merken het wel op het einde van de maand...
Na de eerste stakingen werden de collectieve wachtplekken afgeschaft waar de koeriers naartoe moesten gaan om nieuwe leveringen toegewezen te krijgen. Er wordt alles aan gedaan om koeriers te isoleren. Van wie geweten is lid te zijn van een koeriersorganisatie, loopt het gevaar ontslagen of ‘offline gehaald’ te worden. De moeilijke werkomstandigheden zorgen voor een groot verloop: de gemiddelde koerier blijft slechts twee maanden. Het vergt dus een continue inspanning om de koeriers te organiseren.
Het nieuwe proletariaat
De slechte werkomstandigheden hebben geleid tot een resem van acties, stakingen en bezettingen in Groot-Britannië, Frankrijk, Spanje, Italië, Nederland, België etc. De snelle opkomst van dergelijke platformen heeft het beroep van de fietskoerier helemaal uit de niche-economie gehaald. Vroeger had je bepaalde restaurants die hun eigen koeriers betaalden. Vandaag zijn die geconcentreerd bij enkele platforms en is de schaal van de leveringen enorm toegenomen. Sinds Deliveroo in september 2015 in België van start ging, zijn de fietskoeriers een algemeen fenomeen geworden in elf steden. In België alleen al wordt er geschat dat er op elk ogenblik een goede 2000 koeriers werkzaam zijn in 11 steden. Het beroep wordt op een industriële schaal uitgevoerd en de koeriers zijn geproletariseerd. Zoals Marx en Engels al in het Communistisch Manifest schreven: « De bourgeoisie kan niet bestaan zonder de productiemiddelen, dus de productieverhoudingen, dus de gezamenlijke maatschappelijke verhoudingen voortdurend te revolutioneren. (…) al het vaststaande verdampt, al het heilige wordt ontwijd, en de mensen zijn eindelijk gedwongen hun plaats in het leven, hun wederzijdse betrekkingen met nuchtere ogen te aanzien. » Het kapitalisme staat nooit stil en ontwikkelt de arbeidersklasse steeds verder.
Het collectieve bewustzijn en de actiemiddelen van de koeriers zijn een gevolg hiervan. In 2016 vond de eerste staking in Londen plaats. Sindsdien is het aantal stakingen niet meer te volgen. In Engeland worden de acties het massaalst opgevolgd en worden de koeriers door kleine, militante vakbonden georganiseerd: in Londen door de Industrial Workers of Great-Britain (IWGB, https://iwgb.org.uk/) en erbuiten door de Industrial Workers of the World – Couriers Network (IWW, https://iww.org.uk/iww-couriers-network/ ). Ook de Franse koeriers bevinden zich aan de kop van het strijdpeloton. Het Parijse collectief CLAP is het oudste dat al verschillende ‘koerierslichtingen’ organiseerde.
De leeftijd onder de deelnemers lag erg laag: veelal tussen de 20 en de 30j. Dat was echter niet te merken aan het niveau van de discussies en tussenkomsten. Deze jonge mensen hebben al militante stakingen georganiseerd, de druk van de platformen gevoeld en zijn vastberaden om voor hun eisen te strijden. Niemand van de aanwezigen klaagde, ondanks de moeilijke omstandigheden in een sector waarin collectieve organisatie niet wordt erkend.
De rol van de overheid
In vele landen lopen er ook rechtszaken. Het doel ervan is om de platformen te dwingen zich aan de bestaande arbeidswetgeving te houden. De bedrijven hebben zich immers gespecialiseerd om deze te omzeilen. Ook in België is er een rechtszaak opgestart, en een onderzoek van de FOD Sociale Zaken. Het probleem is dat deze juridische piste de zaken op de lange baan schuift, en een erg onzeker resultaat hebben. Uiteindelijk steunen de regeringen de platformen, zoals de Belgische Wet de Croo aantoont. Met deze wet werd de activiteit van de platformen buiten de arbeidswetgeving om gelegaliseerd en kun je onder het Peer2Peer-statuut tot 6100euor per jaar verdienen. De gehele kapitalistische klasse is voorstander van de platformen omdat het de mogelijkheid aanreikt om ook in andere sectoren de arbeidswetgeving aan hun laars te lappen. Zo duiken er steeds meer ‘dark kitchens’ op.(5) Dat zijn keukens die door de platformen zelf worden geopend. In een kleine ruimte (in een leegstaand gebouw, of zelfs onder een brug) maakt een onderbetaalde werknemer maaltijden van veelgevraagde keukens na. In Parijs is er een voormalig pakhuis omgevormd tot een Deliveroo keukenfabriek. In Gent is er een dergelijke keuken die enkel voor Deliveroo levert bij mensen thuis.
Collectieven geen tegenstelling met vakbonden
In de voorbereiding van de samenkomst werd er op aandringen van een deel van de koeriers beslist om alle niet-koeriers en vakbondssecretarissen de status van ‘waarnemer’ te geven. Dit is verassend omdat de syndicalisten die aan de conferentie deelnamen, begaan zijn met de koeriers. Hun (o.a. financiële) inbreng maakte het organiseren van de conferentie mogelijk. Tal van vakbondsmedewerkers ondersteunden de strijd met raad en daad, en merkten op: «tijdens de staking waren we toch ook geen ‘waarnemers’?»
De invoering van de ‘waarnemer’-status gaf een vertekend beeld. De anti-syndicale houding is beperkt tot enkele collectieven en individuen. Alle succesvolle collectieven zijn door een vakbond georganiseerd (Groot-Britanië, de koeriers van Bordeaux hebben zich bewust collectief aangesloten bij de CGT - https://www.facebook.com/SyndicatSG/ - , etc.) of werken er intens mee samen (CLAP, het Belgische collectief - https://www.facebook.com/collectif.coursiers/ ). Deze link met de vakbonden is belangrijk. Het zijn de grootste organisaties van de werkende klasse en maken solidariteit tussen de verschillende sectoren mogelijk. De koeriers hebben hierin een rol te spelen: hun strijd kan de andere sectoren vertrouwen geven. De andere sectoren die vaak een betere onderhandelingspositie hebben, kunnen op hun beurt de strijd van de koeriers ondersteunen.
De organisatievorm van het collectief is populair omdat het minder afstandelijk is, in een sector waar vakbonden (nog) niet erkend worden. Het stelt de koeriers ook in staat om zich samen te organiseren, ongeacht de initiële positie van de koeriers naar de vakbonden toe, of de verspreiding van de koeriers onder verschillende vakbonden. Zo zijn het de georganiseerde koeriers die de beslissingen op de algemene vergaderingen nemen.
De weinige gevallen van strubbelingen tussen de koeriers en de vakbonden kwamen er wanneer een vakbond buiten de wensen van de koeriers om ‘onderhandelde’ met de platformen. Dat was bijvoorbeeld het geval met de CGIL in Italië en heeft tot een diepgeworteld wantrouwen geleid tegenover de vakbonden. Vakbondsmilitanten die zich op het initiatief en de strijdvaardigheid van de koeriers baseren, zullen nooit in zo’n situatie terecht komen. In de woorden van Trotksy : « de arbeidersbeweging [heeft] geen regelmatig en gelijkmatig, maar een koortsachtig en explosief karakter. De ordewoorden evenals de organisatievormen moeten ondergeschikt zijn aan dit karakter van de beweging. Door de routine te mijden als de pest, moet de leiding steeds klaar staan om aandachtig te luisteren naar de initiatieven van de massa zelf. » (Het Overgangsprogramma, 1938)
De Transnationale Koeriersfederatie opgericht
Op de laatste plenaire sessie werden enkele beslissingen gestemd. Eerst en vooral werd de Transnationale Federatie opgericht. Een eerste internationale actiedag werd ingepland op 1 december (toevallig of niet ook de verjaardag van de oprichter van Deliveroo Will Shu). De verzuchtingen van de koeriers werden opgelijst: een gegarandeerd minimuminkomen per uur, transparantie inzake data en het algoritme, erkenning van collectieve rechten, respectvolle communicatie naar de koeriers etc. Er werden nog geen prioriteiten onder de eisen vastgelegd. De komende strijdbewegingen zullen deze aangeven. Het volgende congres van de Federatie dat in Parijs zal doorgaan, zal deze verder moeten uitwerken.
Een nieuwe laag van de werkende klasse organiseert zich om de strijd aan te gaan tegen de kapitalistische uitbuiting. De platformen wezen gewaarschuwd.
Jan Michels, Koerierscollectief Gent en militant BTB (6)
Geschreven op 21 november 2018
(1) https://larueestnotreusine.wordpress.com/
(2) https://www.eldiario.es/cv/considera-Deliveroo-autonomos-sentencia-Espana_0_778672282.html
(5) https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/oct/09/dark-kitchens-satanic-mills-deliveroo
(6) https://www.btb-abvv.be/wegvervoer-logistiek/fietskoeriers